ADHD – jak rozpoznać objawy u dzieci przed 6 rokiem życia?
Kiedy kilka tygodni temu na naszej facebookowej grupie dla specjalistów pojawiło się pytanie o psychiatrę, który podjąłby się diagnozy ADHD u trzylatka, część społeczności miała poczucie, że to za wcześnie, że postawienie takiej diagnozy u tak małego dziecka może być pochopne.
Rzeczywiście to trudny temat. Czy taka diagnoza jest możliwa?
Joanna Kıyak – specjalistka psychiatrii dzieci i młodzieży – przedstawiła objawy występujące u dzieci z ADHD przed 6 rokiem życia w swoim wystąpieniu na konferencji „Praktycy – praktykom” oraz w jednym z rozdziałów książki dla specjalistów, która właśnie powstaje w Wydawnictwie Wymagające. Niniejszy artykuł powstał w oparciu o te materiały.
Diagnoza ADHD przed 6 rokiem życia
Szacuje się, że ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, występuje u ok. 11% młodych osób. W ramach tego odsetka wyróżnia się trzy podtypy: z przewagą zaburzeń uwagi, z przewagą zaburzeń nadruchliwości i impulsywności oraz typ mieszany. Dwa ostatnie są znacznie częściej diagnozowane u dzieci w wieku przedszkolnym ze względu na to, że zaburzenia uwagi można zaobserwować później niż nadaktywność czy impulsywność. Do 6 roku życia da się zdiagnozować ok. 30% przypadków ADHD.
Najwcześniejsze objawy ADHD
Choć diagnoza w tak młodym wieku jest szczególnie trudna, to jednak warto pamiętać, że niektóre objawy można zaobserwować bardzo wcześnie – nawet w okresie płodowym! Takie dzieci są niezwykle ruchliwe nawet przed urodzeniem. Jako niemowlęta są płaczliwe, trudno je uspokoić. Rodzice mogą także zgłaszać problemy z zasypianiem, karmieniem i noszeniem.
Objawy ADHD w wieku 1–6 lat
Jak zachowuje się małe dziecko z ADHD? Najczęściej będzie to dziecko, które jest wiecznie w ruchu. Ma ono tendencję do ulegania wypadkom – także dość niebezpiecznym (wybita mleczna jedynka – cóż w tym nadzwyczajnego?). Brakuje mu cierpliwości, szybko się rozprasza, jest pochopne i impulsywne. Szybko nudzi się zabawkami.
Trudności mogą pojawiać się także w placówce. Dostosowywanie się do ogólnie przyjętych zasad, mówiąc delikatnie, nieszczególnie pociąga dziecko z ADHD. Brak cierpliwości w oczekiwaniu na swoją kolej oraz przemoc fizyczna wynikająca z impulsywności (wyrywanie zabawek, bicie) często negatywnie wpływa na relacje rówieśnicze.
ADHD a zaburzenia ze spektrum autyzmu – diagnoza różnicowa
Dodatkową trudnością w diagnozowaniu ADHD u małych dzieci jest kwestia rozróżnienia zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi od zaburzeń ze spektrum autyzmu (ZSA). Warto pamiętać, że ADHD jest diagnozowane u ok. 31% dzieci z diagnozą ZSA i u ok. 55% spośród tych, które wykazują pewne cechy ze spektrum autyzmu. Wyróżnia się cechy charakterystyczne jednocześnie dla obu zaburzeń. Będą do nich należały choćby problemy w obszarze przetwarzania sensorycznego.
Na co należy zwrócić uwagę w diagnostyce różnicowej? Przede wszystkim w przypadku ADHD nie będziemy obserwować ograniczonych, powtarzających się wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności – charakterystycznych dla osób w spektrum autyzmu. W przypadku głębokich problemów w zakresie komunikacji i interakcji społecznej szala również przechyli się w kierunku ZSA.
Sprawa komplikuje się, gdy problemy są stosunkowo niewielkie. U osób z ADHD, podobnie jak u osób z ZSA, obserwuje się pewne zaburzenia komunikacji społecznej (np. trudności w odczytywaniu emocji z twarzy, podtrzymywaniu rozmowy czy w zabawie na niby). Diagnoza wymaga niekiedy długotrwałej obserwacji dziecka.
W diagnozowaniu ADHD u dzieci poniżej 6 roku życia należy zachować ostrożność. Nie jest to jednak niemożliwe. Prawie jedna trzecia dzieci z ADHD będzie mogła być zdiagnozowana już w wieku przedszkolnym. Pamiętajmy, że postawienie rozpoznania daje dziecku, jego rodzicom i opiekunom szansę na lepsze funkcjonowanie dzięki odpowiednio dobranym działaniom terapeutycznym. W niektórych przypadkach czekanie na osiągnięcie przez dziecko „idealnego wieku diagnostycznego” nie będzie działało na jego korzyść.
